Lehçede Durum Dilbilgisi (Case Grammar) ve Çoğul Yapma Yöntemleri (2. Bölüm - Kısım 2)

Merhaba Arkadaşlar!

Blogumun 2. kısmında iyelik hali'nin nasıl yapılacağı ve çoğul ekini alınacağını göreceğiz. Arkadaşlar, konuyu ana hatlarıyla anlatacağım. Daha detaylı bilgi için lütfen internette Lehçe dilbilgisi sitelerine bakınız veya Leh(Polonyalı) arkadaşlara onu sorabilirsiniz.
(Not/Note: Bu konuda bana yardımcı olan Dorota ve Karolina'ya teşekkür borç bilirim :) / I thank to Dorota and Karolina who helped me and had big patience for the subject of my blog:))

 

Nasıl Yapılır?

İyelik Halinin Tekil Durumları:

1-) Eril İsimler:

Eril isimler genel olarak iyelik halinde "-a" ya da "-u" ekini alırlar.

** Eğer eril canlı isim -örneğin insanlar ve hayvanlar-  varsa --> daima "-a" ekini alır;

** Eril cansız isim varsa --> "-a" ya da "-u" ekini alırlar.
 
 
Uyarı: Arkadaşlar, bazı kaynaklara göre bazı eril cansız isimlerin "iyelik halinde" kullanılacağı eklerini gösteren kurallar ne yazık ki tam net değilmiş. Bu yüzden hangi isimler ne eki alıyorsa, onları o halde ezberlemenizi tavsiye ediyorlar.

Aşağıdaki bazı eril isimlerin tekil iyelik hallerini ekiyle birlikte inceleyelim:

Brat --  Brata -> Kardeş, ağabey.

Poeta -- Poety -> Şair, ozan

Kot -- Kota -> Kedi

Dom -- Domu -> Ev

---------------------------------------------------------------------------- 

İpucu 1: Bazı eril isimlerin sonu

"-ek" ile biterse --> ekli hali "-ka";

"-ec" ya da "-iec" --> "-ca";

"-er" ya da "-ier" --> "-ra";

"-es" ya da "-ies" --> "-sa";

"-niec"  --> "-ńca" ;

"-ść" --> "-ścia"  olur. Bu kuralın istisnaları olabileceğini unutmayınız arkadaşlar!
 
Aşağıdaki örnekleri görelim:

Gość -- Gościa  -> Misafir

Widelec -- Widelca -> Çatal

Pies -- Psa -> Köpek

Ojciec -- Ojca -> Baba

 

İpucu 2: Bazı eril isimlerin sonundaki ünsüz harfler "iyelik hali" eki alındığında onlar değişime uğrar (yani sadeleşir) ve "-i" harfini alır :

-ć --> -ci   ,   -ń--> -ni   ,   -ś --> -si

---------------------------------------------------------------------------- 
 
2-) Dişil İsimler:

* Dişil isimler genel olarak iyelik halinde "-y" ekini alırlar.

Siostra -- Siostry -> Kızkardeş, abla
 
 
** Dişil isimlerin sonu -->
 
a) -c, -ca -cz, -cza; -rz, -rza; - sz, -sza; -ż, -ża ile biterse --> ekli hali "-y" olur.
 
Ulica -- Ulicy -> Sokak
 
Noc -- Nocy -> Gece
 
b) Sondan ikinci harfinde -b, -ć, -ch/h, -dź, -f, -g, -k, -l, -m, -ń, -p, -ś, -w, -ź  ünsüzler varsa--> ekli hali "-i" olur.
 
Kość -- Kości -> Kemik <- Ünsüz değişimine dikkat!
 
Sala -- Sali -> Oda
 
** Babcia -- Babci --> Büyükanne <- Ünlü düşmesine dikkat ediniz arkadaşlar
 
** Ziemia -- Ziemi --> Dünya
 
** Kasia -- Kasi --> Kasia
 
c) -ka ve -ga ile biterse --> ekli hali "-i" olur.
 
Not: Arkadaşlar yukarıdaki b şıkkında anlattığım kuralın benzerliğine dikkat ediniz.   
 
Szklanka -- Szklanki  -> Bardak
 
Droga -- Drogi -> Yol
 
** Yabancı kökenli dişil isimler, isim sonunda "-ii ya da -ji" takısını alırlar:
 
Melodia -- Melodii -> Melodi
 
Historia -- Historii -> Tarih
 
Telewizja -- Telewizjii -> Televizyon


3-) Nötr İsimler:
 
Nötr isimler genel olarak iyelik halinde "-a" ekini alırlar.
 
Aşağıdaki bazı nötr isimlerin tekil iyelik hallerini ekiyle birlikte inceleyelim:
 
Krzesło -- Krzesła -> Sandalye
 
Okno -- Okna -> Pencere
 
Morze -- Morza -> Deniz
 
 
** Bazı nötr isimlerin sonu -->
 
a) "-ę " ile biterse --> ekli hali "-ęcia" olur.
 
Zwierzę -- Zwierzęcia -> Hayvan
 
b) "-ię " ile biterse --> ekli hali "-enia" olur.
 
imię -- imienia -> İsim
 
c) "-um" ile biterse --> değişmez, aynı kalır.
 
Muzeum --Muzeum --> Müze
 
Centrum -- Centrum --> Merkez
 
 
İyelik Halinin Çoğul Durumları:
 
1-) Eril İsimlerin Çoğulu:
 
Eril isimlerin iyelik halinin çoğulu sondaki harfe göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak "-ów" takısını alır, bazıları -i, -y takısını alırlar ve bazıları takı almadan yapılabiliyor. Aşağıdaki kuralları iyice inceleyiniz:
 
* Eril isimin sonunda  " b, ch/h, d, f, g, k, ł, m, n, p, r, s, t, w, z" harfi varsa  --> "-ów " takısı alır.
 
Bunu daha iyi anlamanız için aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
 
Ptak -- Ptaków -> Kuş
 
Wujek -- Wujków -> Amca
 
Dom -- Domów -> Evler
 
Stół -- Stołów  -> Masa
 
 
** Ulus isimlerinde eril isim formatı olarak çoğu zaman bu "-ów"  takısı kullanılıyor. Bunların istisnaları olabileceğini unutmayınız:
 
Polak -- Polaków --> Leh, Polonyalı
 
Anglik -- Anglików -> İngiliz
 
İstisnalar:
 
Niemiec -- Niemców -> Alman ;
 
Rosjanin -- Rosjan -> Rus
 
Słowianin -- Słowian -> Slav
 
 
* Eril isimin sonunda "b, ć, ch/h, dź, f, g, j, k, l, m, ń, p, ś, w, ź " harf(ler)i varsa --> "-i " takısı alır.
 
Kamień -- Kamieni  -> Kaya, taş <- Ünsüz değişimine dikkat!
 
Gość -- Gości -> Misafir  <- Ünsüz değişimine dikkat!
 
Koń -- Koni -> At  <- Ünsüz değişimine dikkat!
 
Hotel -- Hoteli -> Otel
 
Uyarı: Bazı eril isimlerdeki ünlü harfler, takı aldığı zaman "ünlü değişmesi" olabilir:
 
-ą --> -ę  ya da -e ;
 
-ó --> -o olur.
 
Aşağıdaki örnekleri beraber inceleyelim arkadaşlar:
 
Gołąb -- Gołębi -> Güvercin
 
Mąż -- Mężów -> Koca <- Başka bir örnek gösterdim.
 
***Arkadaşlar! Bu yukarıdaki kuralı mutlaka ezberleyiniz. Çünkü ileriki ve benzer konularda karşınıza çıkacaktır.
 
Bazı istisnalar:
 
* Ojciec -- Ojców -> Baba
 
* Miś -- Misiów -> Ayı
 
* Dzień -- Dni -> Gün
 
 
* Eril isimin sonunda "c, cz, dz, dż, rz, sz, ż " harf(ler)i varsa --> "-y" takısı alır.
 
Klucz -- Kluczy -> Anahtar
 
Malarz -- Malarzy -> Ressam; boyacı
 
Not: Arkadaşlar, eril isimlerin iyelik halinin çoğulu yapma konusunu özetleyerek yazmaya çalıştım. Yukarıda anlattığım kuralların istisnaları olacağını sakın unutmayınız.  
 
2-) Dişil İsimlerin Çoğulu:
 
Not: Konuya başlamadan önce lütfen aşağıdaki daha önce yazdığım bazı kuralların tekrarını inceleyiniz!
 
** -ć <---> -ci   ,   -ń <---> -ni   ,   -ś <---> -si  
 
** -ą  <---> -ę  ya da -e ;          -ó <---> -o

* Dişil isimlerin çoğulu iyelik durumunda eki yoktur. Yani genel olarak ek almazlar. Dişil isimlerin iyelik halinin çoğulu yapmak için önce ismin sonundaki "-a" harfi düşer ve bazı durumlara göre ünlü ya da ünsüz harf değişimi yapılabilir:
 
Kobieta -- Kobiet -> Kadın
 
Gazeta -- Gazet -> Gazete
 
Ulica -- Ulic -> Sokak

* Siostra -- Sióstr -> Kızkardeş, abla <- Ünlü değişikliğine dikkat ediniz arkadaşlar.

* Książka -- Książek -> Kitap


Bazı dişil ismin sonu "c, cz, dz, dż, rz, sz, ż" ile biterse --> "-y" takısı alır:

Noc -- Nocy -> Gece

Mysz -- Myszy -> Fare


*Sonu "-i" ya da "-ia" ile bitenler --> sondaki harf düşer ve durumuna göre sondaki ünsüz harf değişimi olabilir:

Pani -- Pań -> Genç kız

Ciocia -- Coić -> Teyze, hala

Ziemia -- Ziem -> Dünya

* Cukiernia -- Cukierni -> Şeker dükkanı

* Kuchnia -- Kuchni -> Mutfak


* Bazı dişil isimin sonunda "b, ć, ch/h, dź, f, g, j, k, l, m, ń, p, ś, w, ź " harf(ler)i varsa --> "-i " takısı alır.

Kość -- Kości  -> Kemik

Odpowiedź -- Odpowiedzi -> Cevap

* Yabancı kökenli dişil isimler "-i" takısı alırlar:

Historia -- Historii -> Tarih

Lekcja -- Lekcji -> Ders

Stacja -- Stacji -> İstasyon

Not: Arkadaşlar, dişil isimlerin iyelik halinin çoğulu yapma konusunu özetleyerek yazmaya çalıştım. Yukarıda anlattığım kuralların istisnaları olacağını sakın unutmayınız. 

3-) Nötr İsimlerin Çoğulu

*"-o ya da -e" ile biten nötr isimler,  iyelik halinde aynı dişil isimlerdeki gibi çoğul eki almazlar. Nötr isimlerin iyelik halinin çoğulu yapmak için önce ismin sonundaki "-o" ya da "-e" harfi düşer ve bazı durumlara göre ünlü ya da ünsüz harf değişimi yapılabilir:

Piwo -- Piw -> Bira

Serce -- Serc -> Kalp

Nazwisko -- Nazwisk -> Soyadı

*Święto -- Świąt -> Tatil <- Ünlü değişikliğine dikkat ediniz arkadaşlar.

*Okno  -- Okien -> Pencere <- Ünlü değişikliğine dikkat ediniz arkadaşlar.

*Jajko -- Jajek -> Yumurta <- Ünlü değişikliğine dikkat ediniz arkadaşlar.

*Pole -- Pól  -> Tarla

*Cło -- Ceł -> Gümrük vergisi

*Krzesło -- Krzeseł -> Sandalye

* Nötr ismin sonu "-ę" ile biterse -->  "-ąt" takısı alır:

Zwierzę -- Zwierząt -> Hayvan

İstisnalar:  imię -- imion -> İsim


*Nötr ismin sonlarında "-ni" harfi varsa --> sonu " -ń " olur:

Mieszkanie -- Mieskań -> Daire, apartman dairesi


*Yabancı kökenli nötr isimler(sonu "-um " ile bitenler) --> sonu -ów ile biter:

Muzeum -- Muzeów -> Müze

Not: Arkadaşlar! Yukarıda nötr isimler için anlattığım kuralların istisnaları olabileceğini sakın unutmayınız.

Konuyu burada bitiriyorum. Kafanıza takılan sorular varsa lütfen Leh(Polonyalı) arkadaşlara ya da Google'a  sorunuz. Konunun bir kısmını onların yardımıyla yaptım. Baharın gelmesiyle birlikte işlerim yoğunlaşacağı için sonraki blogum yazısı gecikebilir. Blogumundaki yeni  revizyonlarını ileriki zamanlarda vakit ve yine arkadaş bulabilirsem güncelleyeceğim. Kendinize iyi bakınız! Yakın zamanda yeniden görüşmek dileğiyle Allaha emanet olunuz arkadaşlar! İyi çalışmalar!

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Not: Arkadaşlar! Burada Lehçe sözcüklerin Türkçe okunuşu yaklaşık olarak verilmiştir. Bazı okunuşlar yanlış olabilir. Konularda varsa ifade ya da cümle için eksiklikler, eksik olanları tam yazıp, yanlış olanları düzeltip güncelleyeceğim. Lehçe ve Türkçe cümle kuruluş yanlışım ya da imla hatası olursa;  gözden kaçırdığım bir şey olursa;  önerileriniz veya eleştirileriniz varsa, lütfen buraya yazınız. Sizlerden alacağım öneri ve görüşlerinden yararlanarak bu bloğumu daha iyi yazacağım ve ona göre güncelleyeceğim. İlgilinize teşekkür ederim.

Note: I write this blog for my hobby. Friends! If I do something wrong in Polish lessons- for instance, words, sentences, and conversations... etc, please warn or tell me. If you have any opinions, wishes, about this Polish lessons, please tell me them. Your opinions are very important for me. Thanks for your interest.