LEHÇEDE DURUM DİLBİLGİSİ (CASE GRAMMAR) VE ÇOĞUL YAPMA YÖNTEMLERİ (1. Bölüm - Kısım 1) (Konu 54)

Merhaba Arkadaşlar,

Uzun zaman sonra yeniden beraberiz. Biliyorsunuz arkadaşlar, Lehçe dilbilgisini yazmak benim konum değil ama blogumun raporuna göre ziyaretçilerin en çok istek alan ve sorusu sorulan konulardan biri olduğu için onu ana hatlarıyla yazma karar verdim.

Lehçede bazı cins isimleri çoğul yapmak için "Durum dilbilgisini" çok iyi anlayıp, ona göre uygulama yapmanız gerekiyor arkadaşlar. Durum bilgisine başlamadan önce Lehçede cins isimleri görelim:

Lehçede eril, dişil ve nötr olmak üzere üç cins isim vardır.

Eril İsimler -->  Genelde ünsüz(sessiz) harfle biter: Hotel(otel), stół(masa), dom(ev), brat (kardeş, abi), samalot (uçak)...

*İstisnalar --> Bazıları "-a" ile biter: Mężczyzna(adam), kolega(meslektaş)...

Dişil İsimler --> Genelde "-a" ve bazıları "-i" ile biter: Mama(anne), kawa(kahve), ulica(sokak), ryba(balık), pani(kadın)....

*İstisnalar --> Bazıları ünsüzle biter: Noc(gece), kość(kemik), wieś(köy)...

Nötr İsimler --> Genelde "-o, -e ve -ę" ile biter: Jabłko(Elma), wejscie(giriş)...

*İstisnalar --> Bazıları "-um" ile biter:  Centrum(Şehir merkezi), muzeum(müze)....

Not: Bir ismin hangi cins olduğunu anlamak için Lehçe sözlüklerine ve bununla ilgili daha detaylı bilgi için diğer kaynaklara bakmanızı tavsiye ediyorum arkadaşlar.

Lehçede isimlerin genel hatlarını gördükten sonra Durum Dilbilgisine geçelim arkadaşlar:    

DURUM DİLBİLGİSİ (CASE GRAMMER)

Yukarda öğrendiğimiz 3 cins isim için "Duruma" göre 7 adet kullanma biçimi vardır:

1) Yalın Hali -- > Mianownik - The Nominative Case

2)  -in Hali (İyelik Durumu) --> Dopełniacz - The Genetive Case

3) -e Hali (Yönelme Durumu) --> Celownik - The Dative Case

4) -i Hali (Belirtme Durumu) --> Biernik - The Acussative Case

5) Vasıta Hali (Araç Durumu) --> Narzędnik -  The Instrumental Case

6) -de Hali (Kalma ya da Yer Belirtme Durumu) --> Miejscownik - The Locative Case

7 ) Hitap hali (Seslenme Durumu) --> Wołacz - The Vocative Case.

 

1) Yalın Hali -- > Mianownik - The Nominative Case

Sorusu:  Co? Kto? -->  Ne? Kim?

* "Yalın halinin" temel işlevi cümlede "özneyi" ifade etmektir. Yani kısaca bu "hal" bir cümlenin öznesini gösterir. Cümle içerisinde herhangi bir kelimeye bağımlı değildir.

Dorota yest zilna --> Dorota güçlüdür.

* Çekimli fiilde "öznedir"

Karolina pisze książkę --> Karolina kitap yazıyor.

* "To jest ...." , "To są ..." ve "To ..." lu ifadelerinde yalın hali çok sık kullanılmaktadır. 

To jest ...  (T.O = To yest ...)--> Bu ...    <- (bazen "o")

To są ... (T.O = To son ...)--> Bunlar ... <- (bazen "onlar")

To jest Marcin. --> Bu Marcin.

Şablon:

To jest/są + İsim/İsim tamlaması     <--Yalın hali olmalı.

Not: Bazı kaynaklarda "isim tamlaması yerine sıfat tamlaması da olabilir" diye yazıyor.

 

***NASIL ÇOĞUL YAPILIR? 

Lehçede "Yalın Hal"de daha önceden bahsettiğim 3 cins isim için özel formlar vardır. Önce en basit olan dişil isimler için nasıl çoğul yapılıyor hep beraber görelim:

 

A) Dişil İsimleri Çoğul Yapmak:

A.1) İsmin sonu " -a " ile bitenler:

--> Çoğul sonu " -y " ile biter:

Mama -- Mamy  --> Anne - Anneler   

To jest kobieta -- Są jest kobiety --> Bu kadın - Bu kadınlar

--> Çoğul sonu " -i " ile biter: Bu kural, eğer ismin son iki harfi "ga" ya da "ka" ile bitiyorsa geçerlidir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim arkadaşlar:

Książka -- Książki --> Kitap - Kitaplar

Noga -- Nogi --> Bacak - Bacaklar

 

--> Çoğul sonu "-e" ile biter:

Ciocia -- Ciocie --> Teyze - Teyzeler

 

A.2) İsmin sonu " -i " ile bitenler --> Çoğul sonu " -e " ile biter:

Pani -- Panie --> Bayan - Bayanlar

A.3) İsmin sonu " -ść " ile bitenler  -->  Çoğul sonu " -ści " ile biter:

** Arkadaşlar dikkat! --> " -ć " harfi " -c "ye dönüşüyor!

Kość -- Kości --> Kemik - Kemikler

Wysokość -- Wysokości --> Oran - Oranlar

* Bunların istisnaları da vardır:

Noc -- Noce --> Gece - Geceler

Myśl -- Myśli --> Düşünce - Düşünceler

Not: Konun bu kısmı detaylı olduğu için elimden geldiğince ana hatlarını vermeye çalıştım. Dişil isimlerden emin olmak için önce Lehçe sözlüğe bakınız. Sözcük doğruysa yukarda öğrendiğimiz çoğul formlarla bol bol pratik yaparak ezberlemeye çalışınız. Bazı Lehçe sözlükler ve çevrimiçi(online) sözlük siteleri, sözcüğün çoğul hallerini göstermektedir.

 

B) Nötr İsimleri Çoğul Yapmak

B.1) İsmin sonu "-o, -e, -um ve -ie" ile bitenler -->  Çoğul sonu "-a" ile biter:

Okno -- Okna --> Pencere - Pencereler

Morze -- Morza --> Deniz - Denizler

Muzeum -- Muzea --> Müze - Müzeler

Zdjęcie -- Zdjęcia --> Resim - Resimler

 

B.2) İsmin sonu "-ę" ile bitenler -->  İsmin sonuna "-ta" ya da "-ona" ek ile biter:

**Arkadaşlar, lütfen dikkat! Aşağıdaki örnekleri hep beraber çok iyi inceleyelim:

Niemowlę -- Niemowlęta --> Bebek - Bebekler

Kurczę -- Kurczęta  --> Civciv - Civcivler

 

İmię -- İmiona --> İsim - İsimler <-- Dikkat! Sondaki "ę" düşmüştür.

Ramię -- Ramiona --> Omuz - Omuzlar <-- Dikkat! Sondaki "ę" düşmüştür.

* Bunların istisnaları da vardır:

Dziecko -- Dzieci --> Çocuk - Çocuklar

Ucho --  Uszy --> Kulak - Kulaklar

C) Eril İsimleri Çoğul Yapmak.

C.1) Eril İsim Çoğulu - Hayvanlar Bu Gruba Dahildir-

Not: Arkadaşlar konuya başlamadan önce aşağıdaki kuralı hep beraber öğrenelim. Çünkü bu kural ileride karşınıza çok çıkacak:

Kural

Eril isimde "ó" harfi varsa  --> çoğullu hali "o";

Eril isimde "ą" harfi varsa  --> çoğullu hali "ę" olur.

 

* Çoğul Eki "y" kullanıldığı yerler (sonu k ve g bitenler hariç):

Sposób -- Sposoby --> Yol - Yollar

Samochód -- Samochody --> Araba - Arabalar

 

Ząb -- Zęby --> Diş - Dişler

Dąb -- Dęby --> Meşe ağacı - Meşe ağaçları

 

Dom -- Domy --> Ev - Evler

Bilet -- Bilety --> Bilet - Biletler

Sklep -- Sklepy --> Dükkan - Dükkanlar

Numer -- Numery --> Numara - Numaralar

Czas -- Czasy --> Zaman - Zamanlar

 

İpucu --> Eril isimin sonu "m, b, p, w, f, n, d, t, z, s, ł, r ve ch" ile bitiyorsa bu kuralı uygulayabilirsiniz; ama bazılarının istisnaları olabileceğini unutmayınız!

 

* Çoğul Eki "-i" kullanıldığı yerler:

--> Eril ismin sonu "-k ve -g" ile bitenler bu kural uygulanabilir:

Pociąg -- Pociągi --> Tren - Trenler

Kajak -- Kajaki --> Kano - Kanolar

Słownik -- Słowniki --> Sözlük - Sözlükler

Róg -- Rogi --> Açı - Açılar <- Arkadaşlar Lehçedeki harf değişikliğine dikkat ediniz! 

İstisnalar --> Rok -- Lata --> Yıl - Yıllar  <- Bunu unutmayınız arkadaşlar!

 

* Çoğul Eki "-e" kullanıldığı yerler:

--> Eril ismin sonu " c, cz,dz, dż, sz, rz, ż " ile bitenler:

Wąż -- Węże  --> Yılan - Yılanlar <- Arkadaşlar Lehçedeki harf değişikliğine dikkat ediniz! 

Nóż -- Noże --> Bıçak - Bıçaklar  <- Arkadaşlar Lehçedeki harf değişikliğine dikkat ediniz! 

Talerz -- Talerze  --> Tabak - Tabaklar

Pałac -- Pałace --> Saray - Saraylar

 

--> Eril ismin sonu " j ve l " ile bitenler:

Hotel -- Hotele --> Otel - Oteller

Kraj -- Kraje --> Ülke - Ülkeler

Pokój -- Pokoje --> Oda - Odalar <- Arkadaşlar Lehçedeki harf değişikliğine dikkat ediniz! 

 

* Çoğul Eki "-ie" kullanıldığı yerler:

--> Eril ismin sonu "b ve p" ile bitenler:

Not:  Bu, bazı eril isimlerde az kullanılıyormuş. Bunu bilmenizde fayda var.

Gołąb -- Gołębie --> Güvercin - Güvercinler

 

Eril ismin sonu '  ile bitenler:

Arkadaşlar bunu nasıl izah edeceğimi bilmiyorum ama aşağıdaki örneklere bakarak ne olduğunu tahmin edebilirsiniz: 

Ogień -- Ognie --> Ateş - Ateşler <- Arkadaşlar Lehçedeki ünlü düşmesine ve sözcük sonundaki harfin değişimine dikkat ediniz! 

Koń -- Konie --> At - Atlar

Liść -- Liście --> Yaprak - Yapraklar

 

Arkadaşlar! Bu konunun 2. Kısmını  blogger'da yeni blogumda devam edeceğim. Bu öğrendiklerimizi lütfen tekrar ediniz ve bol bol pratik yapmanızı öneriyorum. Kafanızda takılan sorular varsa,  onları Leh arkadaşlara ya da Google'a sorunuz:)   Konunun yeni blog sayfasında görüşmek üzere... Her şeyin gönlünce olsun diliyorum!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Not: Arkadaşlar! Burada Lehçe sözcüklerin Türkçe okunuşu yaklaşık olarak verilmiştir. Bazı okunuşlar yanlış olabilir. Konularda varsa ifade ya da cümle için eksiklikler, eksik olanları tam yazıp, yanlış olanları düzeltip güncelleyeceğim. Lehçe ve Türkçe cümle kuruluş yanlışım ya da imla hatası olursa;  gözden kaçırdığım bir şey olursa;  önerileriniz veya eleştirileriniz varsa, lütfen buraya yazınız. Sizlerden alacağım öneri ve görüşlerinden yararlanarak bu bloğumu daha iyi yazacağım ve ona göre güncelleyeceğim. İlgilinize teşekkür ederim.

Note: I write this blog for my hobby. Friends! If I do something wrong in Polish lessons- for instance, words, sentences, and conversations... etc, please warn or tell me. If you have any opinions, wishes, about this Polish lessons, please tell me them. Your opinions are very important for me. Thanks for your interest.